در دهه ۱۹۵۰، جنگ سرد باعث ایجاد مسابقه‌ای برای دیدن قمر زمین با استفاده از سفینه‌ها، ربات‌ها و ماموریت‌های انسانی شد. از زمانی که انسان‌ها به آسمان چشم دوخته‌اند، ماه کانون جذابیت بوده است. بعدها، تلسکوپ‌ها دید انسان‌ها را نسبت به صخره‌ها، فرورفتگی‌ها و گدازه‌های آن تقویت کردند. در نهایت، در اواسط قرن بیستم، انسان‌ها به ماه سفر کردند و سطح آن را نزدیک دیدند. از آن زمان، سیل عظیمی از سفینه‌های فضایی، نزدیک‌ترین همسایه آسمانی ما را مورد مطالعه قرار داده و تا سطح دشت‌های خاکی آن پایین می‌روند و آن را می‌کاوند. اکنون پس از شش دهه اکتشاف، یک‌بار دیگر قصد داریم انسان‌ها را به سطح ماه بفرستیم.
تاریخچه مختصری از سفر به ماه
اولین سفره‌ای اکتشافی به ماه نتیجه ادامه جنگ سرد بود، زمانی که ایالات‌متحده و اتحاد جماهیر شوروی فضاپیمای بدون سرنشین را به مدار ماه فرستادند و بر روی ماه فرود آمدند.
شوروی در ژانویه ۱۹۵۹، زمانی که لونا ۱، اولین فضاپیمایی شد که از جاذبه زمین فرار کرد و در نهایت در حدود ۴۰۰۰ مایل از سطح ماه را پیمود، به پیروزی دست یافت. سپس در سال ۱۹۵۹، لونا ۲، وقتی که در حوضچه امبریوم در نزدیکی آریستیدس، ارشمیدس و دهانه‌های اتولیکوس سقوط کرد، اولین فضاپیمایی شد که با سطح ماه برخورد کرده است. در همان سال، سومین ماموریت لونا، اولین تصاویر تار را از آن سوی ماه ثبت کرد، جایی که زمین ناهموار مرتفع به طور قابل‌توجهی متفاوت از حوضه‌های هموارساز نزدیک به زمین است.
سپس آمریکا با نه فضاپیمای رنجر ناسا که بین سال‌های ۱۹۶۱ و ۱۹۶۵ پرتاب شدند، وارد بازی شد و به دانشمندان اولین چشم‌انداز نزدیک از سطح ماه را ارائه کرد. ماموریت‌های رنجر با سفینه‌های فضایی مهندسی شده برای حرکت به سمت ماه و گرفتن بیش‌ترین تصاویر ممکن قبل از برخورد به سطح ماه، جرات انجام یک پرواز را داشتند. تا سال ۱۹۶۵، تصاویری از تمام ماموریت‌های رنجر، به خصوص رنجر ۹، جزئیات بیشتری را در مورد سطح ناهموار ماه و چالش‌های بالقوه برای پیدا کردن محل فرود برای انسان‌ها را آشکار کرد.
در سال ۱۹۶۶، فضاپیمای شوروی لونا ۹ اولین وسیله نقلیه بود که به طور ایمن بر روی سطح ماه فرود آمد. این فضاپیمای کوچک که مجهز به تجهیزات علمی و ارتباطی بود، از یک پانورامای قمری در سطح زمین عکس گرفت. بعد از آن سال، لونا ۱۰ پرتاب شد و اولین سفینه فضایی شد که با موفقیت به دور ماه گردش کرده است. همچنین ناسا در همان سال یک فضاپیما را بر روی سطح ماه فرود آورد، که دوربین‌هایی را برای اکتشاف در مورد سطح ماه و نمونه برداری از خاک آن، برای آنالیز خاک و سنگ ماه حمل می‌کرد. در طی دو سال بعد، ناسا پنج ماموریت فضایی قمری را راه‌اندازی کرد که برای چرخیدن به دور ماه و بررسی سطح آن جهت آماده‌سازی برای هدف نهایی طراحی شده‌بود؛ یعنی سفر به ماه و فرود فضانوردان بر روی سطح آن! این ماهواره‌ها حدود ۹۹ درصد از سطح ماه را عکاسی کرده، مکان‌های فرود بالقوه را آشکار کردند و راه را برای جهش عظیم رو به جلو در اکتشافات فضایی هموار کردند.
سفر انسان‌ها به روی سطح ماه
در آن زمان، ناسا در حال رقابت برای تحقق وعده ریاست‌جمهوری بود. در سال ۱۹۶۱، رئیس‌جمهور جان اف کندی ایالات متحده آمریکا را متعهد کرد که قبل از اینکه دهه کامل شود، یک فرد را بر روی ماه فرود بیاورد. برنامه آپولو، که تا به حال گران‌ترین تلاش فضایی در تاریخ است، آن سال آغاز شد، و تا زمانی که در سال ۱۹۷۲ به پایان رسید، نه ماموریت و ۲۴ فضانورد به دور خورشید گردش کردند یا بر روی ماه فرود آمدند.
شاید مشهورترین آن‌ها، آپولو ۱۱ و اولین باری بود که انسان‌ها قدم به دنیای دیگری می‌گذاشتند.
در ۲۰ جولای ۱۹۶۹، نیل آرمسترانگ و ادوین باز آلدرین درون سفینه‌ی عقاب به پایگاه آرامش فرود آمدند. در همین حین، فضانورد مایکل کالینز در ماژول فرماندهی کلمبیا به دور ماه گردش می‌کرد. آرمسترانگ، که اولین انسانی است که روی ماه پا نهاده است گفت:«این یک قدم کوچک برای یک مرد و یک جهش بزرگ برای بشریت است.» آرمسترانگ و آلدرین، برای ۲۱ ساعت و ۳۶ دقیقه روی سطح ماه ماندند و سپس همراه با کالینز به زمین برگشتند.
ماموریت‌های بعد از آپولو ۱۱ نقاط عطف جدیدی در سفر فضایی و اکتشافات قمری ایجاد کرد. چهار ماه پس از این که اولین انسان‌ها به ماه رسیدند، آپولو ۱۲ به ماه رسید و فرود بسیار دقیق‌تری بر روی ماه پیدا کرد. زمانی که تانک‌های اکسیژن در ماه آوریل سال ۱۹۷۰ منفجر شدند، آپولو ۱۳ به سختی از نزدیک شدن به یک فاجعه اجتناب کرد و خدمه را مجبور کرد تا فرود برنامه‌ریزی‌شده ماه را متوقف کنند. خوشبختانه هر سه سرنشین این سفینه زنده ماندند.
در طی سومین فرود بر روی ماه، در ژانویه ۱۹۷۱، فرمانده آپولو ۱۴، آلن شپرد رکورد جدیدی را برای دورترین مسافت سفر به ماه ثبت کرد. یعنی ۹۰۰۰ فوت. او حتی چند توپ گلف را به درون یک گودال در آن نزدیکی پرتاب کرد.
آپولو ۱۵ که در جولای ۱۹۷۱ پرتاب شد، اولین ماموریت از سه ماموریتی بود که توانست مدت بیشتری بر روی ماه بماند. در طی مدتی که در سطح ماه سپری شد، دستاوردهای این ماموریت شامل جمع‌آوری صدها کیلوگرم نمونه‌برداری از سطح ماه بود.
آپولو ۱۶ و آپولو ۱۷ در سال ۱۹۷۲ دو ماموریت جدید به ماه بودند، و فضاپیمای بدون خدمه (لونا – ۲۴) روسیه در سال ۱۹۷۶ آخرین فضاپیمایی بود که تا قرن بعد روی ماه فرود آمد. نمونه‌های جمع‌آوری‌شده در طول این اکتشافات قمری، پیشرفت زیادی را در علم در مورد زمین‌شناسی و تشکیل ماه زمین ایجاد کردند. بعد از موفقیت‌های چشمگیر دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰، آژانس‌های بزرگ فضایی چندین دهه توجه خود را به جای دیگری معطوف کردند. با این حساب تاکنون، تنها ۱۲ انسان، پا بر روی ماه گذاشته‌اند.
بررسی وجود یخ بر روی ماه
در سال ۱۹۹۴، ماه طی یک ماموریت مشترک بین ناسا و سازمان ابتکار دفاع استراتژیک آمریکا، دوباره در کانون توجه ایالات‌متحده قرار گرفت. در آن زمان فضاپیمای کلمانتین سطح ماه را در طول‌موج‌های غیر از نور مرئی، از فرابنفش تا مادون‌قرمز نقشه‌برداری کرده است. بر اساس بیش از ۱.۸ میلیون عکس دیجیتالی که گرفته شده بود، نشانه‌هایی از وجود یخ در برخی از حفره‌‌های ماه پیدا شد.
در سال ۱۹۹۹، تلسکوپ قمری به دور ماه گردش کرد و کشف یخ کلمانتین در قطب ماه را تایید کرد، منبعی که می‌تواند برای هر استقرار بلند مدت در ماه حیاتی باشد. پایان این ماموریت نیز تماشایی بود. کاوشگر به ماه برخورد کرد تا تلی ایجاد کند که بتوان آن را برای مشاهده یخ آب مورد مطالعه قرار داد، اما اثری دیده نشد. (ده سال بعد، فضاپیمای LCROSS ناسا این آزمایش را تکرار کرد و شواهدی برای آب در منطقه سایه‌دار نزدیک قطب جنوب ماه پیدا کرد.)
از سال ۲۰۰۹، مدارگرد شناسیایی ماه، نقشه‌های با دقت بالا از سطح ماه به ثبت رسانده است. بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، این ماهواره توسط کاوشگر‌های دوقلوی ناسا به نام Ebb و Flow که میدان گرانشی ماه را قبل از برخورد عمدی با منطقه‌ای نزدیک قطب شمال ماه نقشه‌برداری کرده بودند، به مدار پیوست.
چشم انداز سفر به ماه چگونه است؟
ناسا تنها آژانس فضایی علاقه‌مند به اکتشاف و سفر به ماه نیست. در دو دهه گذشته، اکتشافات در حوره ماه، بین‌المللی و حتی تجاری شده است.
در سال ۲۰۰۷ ژاپن اولین مدارگرد قمری خود، یعنی SELENE، را پرتاب کرد. چین نیز اولین فضاپیمای قمری خود را در همان سال به فضا پرتاب کرد و هند نیز در سال ۲۰۰۸ این کار را انجام داد. تا سال ۲۰۱۳، چین سومین کشوری بود که با موفقیت بر روی سطح ماه فرود آمد و فضاپیمای چانگ e-۳ این کشور، ماه‌نورد یوتو را روی ماه مستقر کرد.
نقاط عطف دیگری، هم برای بهتر و هم بدتر شدن مسیر اکتشافات ماه در سال ۲۰۱۹ به دست آمد. در ماه ژانویه، یکی دیگر از لندرهای چینی به نام یوتو-۲، با تبدیل شدن به اولین سفینه‌ای تبدیل که از سمت دور ماه روی آن فرود می‌آید، برگی جدید از تاریخ را به نام خود نوشت. در همین حال، دومین مدارگرد ماه هند، چاندرایان-۲، نتوانست ماه‌نورد خود که وایکرام نام داشت را با موفقیت روی ماه بنشاند و این ماموریت با شکست مواجه شد. (آژانس فضایی هند امیدوار است که دوباره در سال ۲۰۲۱ برای انجام این کار تلاش خود را به کار بگیرد.)
و در آوریل ۲۰۱۹ اسرائیل با پرتاب فضاپیمای برشیت، رسیدن به ماه را هدف قرار داد. با این وجود، با اینکه این سفینه فضایی به مدار ماه رسید، اما در طول تلاش برای فرود، سقوط کرد.
بر خلاف دیگر سفینه‌های فضایی که قبل از برشیت ساخته شده بودند، این سفینه عمدتا با بودجه خصوصی ساخته شده بود و نشان‌دهنده‌ی شروع عصر جدیدی از اکتشافات ماه بود که در آن، شرکت‌های خصوصی امیدوارند تا بتوانند هدایت این حوزه را از دست دولت‌ها بگیرند.
ناسا یکی از این شرکت‌ها است که با شرکت‌های تجاری فضایی همکاری می‌کند تا هم لندرهای رباتیک و هم لندرهای سرنشین‌دار را برای اکتشاف ماه توسعه دهد. در میان این شرکت‌ها، شرکت‌های اسپیس ایکس (SpaceX)، بلو اوریجین (Blur Origin)و استروبوتیک (Astrobotic) قرار دارند. مدیر عامل آمازون، جف بزوس و بلو اوریجین، خبر از تاسیس یک پایگاه قمری در نزدیکی قطب جنوب را داده‌اند که مردم می‌توانند در آن کار و زندگی کنند. اسپیس ایکس نیز در حال توسعه یک فضاپیما است که قادر به حمل فضانوردان به ماه و مریخ است و همچنین در حال توسعه طرحی برای بردن گردشگران به مدار ماه است.
همچنین برای اینکه ناسا بیش از حد تحت‌الشعاع قراردادهای تجاری قرار نگیرد، در حال برنامه‌ریزی برای بازگشت بلند پروازانه خود به ماه است. هدف از برنامه آرتمیس، که خواهر پروژه آپولو محسوب می‌شود، رساندن اولین زن و مرد بعدی در ماه تا سال ۲۰۲۴ است. شاکله اصلی پروژه آرتمیس، کپسول فضایی اوریون ناسا است که هم اکنون در حال توسعه است. با این حال، ناسا با شرکت‌های خصوصی نیز همکاری می‌کند تا به هدفش برسد. اگر پروژه آرتمیس به خوبی پیش برود، ممکن است در آینده نزدیک، ناسا و شرکای آن در حال توسعه یک ایستگاه فضایی در مدار ماه باشند که می‌تواند به عنوان دروازه‌ای به مقصد در سطح ماه و فراتر از آن عمل کند.
زمزمه‌هایی از سفر به ماه در قرن بیست و یکم با اسپیس ایکس
یک بیلیونر ژاپنی به نام یوساکو مایزاوا به دنبال هشت عضو است تا با همراه با او در ماموریتی به مقصد ماه، همسفر وی باشند. این کارآفرین ژاپنی بحث‌برانگیز، از پروژه خود به نام dearMoon را برای ارسال اولین شهروند در ماموریت به ماه رونمایی کرده است. براساس وب‌سایت این پروژه، او به دنبال هشت عضو برای سفر به ماه با استفاده از فضاپیمای استارشیپ اسپیس ایکس است.
اولین اخبار از این پروژه در سال ۲۰۱۸ به بیرون درز پیدا کرد و هدف اصلی آن، فرستادن گروهی از هنرمندان به ماه بود. مایزاوا در آخرین نظر خود اعلام کرد که به دنبال متقاضیان استی تا تیمی هشت نفره از سراسر جهان را برای یک سفر یک هفته‌ای به ماه تشکیل دهند.
در ویدئویی که که برای معرفی این پروژه منتشر شده، از فضانوردان غیر نظامی برای حضور در این سفر به ماه دعوت می‌شود و تصاویری از استارشیپ اسپیس ایکس نشان داده می‌شود. موسس و مدیرعامل اسپیس ایکس، ایلان ماسک، در بخشی از ویدئو، حمایت خود را از این ماموریت نشان می‌دهد و می‌گوید: «من فکر می‌کنم که ما می‌خواهیم تفاوت واقعی ایجاد کنیم.»
مایزاوا در این ویدئو می‌گوید:«من از شما دعوت می‌کنم که در این ماموریت به من بپیوندید. هشت نفر از شما از همه جای دنیا در سفر خواهد بود. این ماموریت دو سال دیگر در سال ۲۰۲۳ آغاز خواهد شد. من می خواهم مردم همه نژادها به من ملحق شوند.»
مایزاوا برای هر کسی که مایل به حضور در جمع این هشت نفر باشد، داشتن صلاحیت اولیه‌ای برای انتخاب شدن مشخص نکرده است. پس از ثبت‌نام، یک نظرسنجی اولیه برای انتخاب متقاضیان انجام گرفته، و پس از آن از طریق اینترنت، مصاحبه نهایی، و معاینه پزشکی مورد مصاحبه قرار می‌گیرد.
استارشیپ در سال ۲۰۲۲ می‌تواند سفر به ماه را آغاز کند. فضاپیمای اسپیس ایکس که قرار است بر روی مریخ فرود بیاید تا اولین جامعه انسانی را در خارج از زمین را بسازد، این سیاره را ترک خواهد کرد و اولین فرود خود را برای مدت کوتاهی در عرض سه سال انجام خواهد داد. اسپیس ایکس یکی از پنج شرکتی است که به تازگی واجد شرایط تحویل بارهای رباتیک به سطح ماه برای ناسا از طریق برنامه خدمات ترابری قمری تجاری این آژانس (CLPS) است.
سخن اخر
سفر به ماه، آرزوی دیرینه‌ی بشر از اواسط قرن بیستم میلادی رنگ واقعیت به خود گرفته و اکتشافات بشر در مورد ماه روز به روز کامل‌تر می‌شود. در حال حاضر هدف بشر، سفر توریستی امن به ماه است. مسلما در سال‌های پیش رو، شاهد رخ دادن وقایع جذابی در حوزه اکتشافات فضایی و سفر به ماه خواهیم بود.
منبع: EdgeOfSpace، NationalGeagraphic
